احسان علیآبادی
کارشناسی ارشد مهندسی صدا
مقدمه
وقتی صدای فیلم عالی است کسی به این مساله توجه نمیکند ولی وقتی صدای فیلم مشکل دارد، نمیشود به هیچ چیز دیگر توجه کرد و حتی به نظر مخاطبان، سایر جنبههای فیلم مثل نورپردازی، فیلمبرداری، طراحی صحنه و … هم دارای مشکل هستند! تیم صدابرداری وظیفه دارد تا اطمینان حاصل کند که صدای باکیفیت مناسب ضبط میشود.
1-1- شرح شغل
صدابرداران موسیقی و کسانی که در صنعت موزیک کار میکنند شاید تصور کنند که با پیشزمینهی کاری آنها، ورود به صنعت فیلمسازی، کار سادهای است ولی این نگرش، درست نیست و زمینهی کاری، تفاوت بسیار دارد.
صدابردارانی که در زمینهی صدا برای ویدئو کار میکنند، دارای تحصیلات دانشگاهی مهندسی صدا و زیرشاخههای آن هستند؛ آنها کسانی هستند که نمیتوانند علاقهی خود به صنعت سینما و تلویزیون را رها کنند.
صدابرداران اجرای زندهی موسیقی، وظیفهی میکس صدا در هنگام اجرای آهنگ مورد نظر را دارند ولی صدابرداران ویدئو وظیفهی دیگری دارند؛ دغدغهی اصلی آنها، ضبط واضح صدای هر یک از بازیگران و سایر صداهای صحنه، در ترکهای مجزا، بدون وجود نویز پیشزمینه و فضاسازی ناخواسته (ریورب و اکوی صدای اصلی و …) و مواردی از این دست است.
در مرحلهی تدوین، صداگذار تمام این ترکها را با افکتهای صوتی، صداهای فولی[1]، موسیقیهای متن با اعمال افکتها و تنظیمات مناسب میکس میکند؛ این مراحل بدون انجام صدابرداری صحنهی استاندارد، بسیار دشوار و پرهزینه است.
بعد از انجام ملاحظات میکروفنگذاری و صدابرداری (که به تفصیل در مقالات صدا برای ویدئو ذکر شدهاند) صدابردار باید در تمام مدت ضبط، هدفون رو از گوشش جدا نکند و گوش به زنگ هر مشکلی باشد؛ مشکلاتی از قبیل نقص عملکرد هر یک از میکروفنها، عبور ماشین یا هواپیما و … در این دسته هستند.
صدابردار باید دارای مهارتهای ارتباطی مناسب با عوامل صحنه و همکاری سازنده با آنها باشد (به خصوص تیم تصویربرداری و نورپردازی) و در تیم صدابرداری هم باید بتواند با رفتار مناسب با اپراتورهای بوم و سایر تکنسینهای تیم رفتار کند.
1-2- مهارت
صدابردار، فراتر از مدرک دانشگاهی و دورههای گذرانده شده، باید مهارتهای صدابرداری خود را با روشهای گوناگون عمق دهد، اطلاعات خود را به روز نگه دارد و با افزایش تجربه و کار با تجهیزات مختلف تواناییهای خود را گسترش دهد.
1-2-1- گسترش دانش فنی
صدابردار، باید دانش فنی مورد نیاز را داشته باشد؛ باید بر استفاده از انواع تجهیزات مورد نیاز – در مقالات قبلی صدا برای تصویر به تفصیل توضیح داده شده است – از قبیل میکروفن، ریکوردر، میکسر صدا و … مسلط باشد و با وظایف هر یک از اعضای تیم آشنا باشد؛ همه چیز در نگه داشتن میکروفن بوم خارج از قاب تصویر خلاصه نمیشود!
میکروفن یقهای ممکن است با میکروفنگذاری نامناسب و تنظیمات غلط حساسیت، صدای ضربان قلب بازیگر را دریافت کند؛ میکروفن بوم ممکن است به علت استفاده نکردن از تجهیزات جانبی مربوطه، صدای باد را دریافت کند؛ تنظیم غلط لول صدا ممکن است باعث دیستورت شدن صدای بازیگران شود و مواردی از این قبیل که در سطح حرفهای، قابل بخشش نیست!
این که صدابردار دانش فنی مورد نیاز را داشته باشد و از سمت دیگر با تجربهی کافی در شرایط مختلف که به خاطر لوکیشن فیلمبرداری، عوامل فیلمبرداری، محدودیت تجهیزات مورد استفاده و … بر او و تیمش تحمیل میشود را مدیریت کند، اتفاقی است که نیازمند تلاش و پشتکار است.
همیشه میکروفنگذاری، تکنیکهای سرراست و روتین همیشگی را ندارد و همیشه نمیتوان با اضافه کردن چند میکروفن، شرایط را تحت کنترل قرار داد. هر چقدر پلان پیچیدهتر میشود، نیاز به استفاده از خلاقیت بیشتر خواهد بود و خلاقیت بدون پایهی دانش فنی مرتبط، بیمعنی است. برای مثال پلان زیر از Mad Max: Fury Road ، برندهی جایزهی اسکار بهترین صدابرداری، را ببینید که شامل تعقیب و گریز ماشینها، انفجارها و گیتار شعلهور است.
1-2-2- مدیریت تیم
صدابردار وظیفهی مدیریت تیم صدابرداری را دارد؛ باید به اپراتور بوم کمک کند تا بتواند بهترین مکان و مسیر حرکت را در حین فیلمبرداری بسته به سناریو و اهمیت مکالمهی بازیگران داشته باشد و به دستیار صدا کمک کند تا بهترین مکان را برای میکروفنگذاری ِمیکروفنهای مخفی و یقهای با توجه به لباس بازیگر و دکور در نظر بگیرد.
صدابردار باید در نظر داشته باشد که به تنهایی تمام دانش فنی در تمام حیطهها را ندارد و پذیرای نظرات سایر اعضای تیم هم باشد. اگر در یک پلان صدای گرفته شده کیفتی پایینتر از حد استاندارد دارد، پیشنهاد افراد تیم را در نظر بگیرد و به خاطر داشته باشد که دلیل بهکارگیری افراد تیم به این دلیل است که به استعداد، مهارت و تجربهی کاری آنها اعتماد داشته است.
1-2-3- همکاری سازنده با عوامل فیلمبرداری
صدابردار باید در نظر داشته باشد که او تنها مدیریت بخش صدای پروژهی فیلمبرداری را بر عهده دارد و باید با سایر عوامل فیلمبرداری همکاری سازنده داشته باشد. دستیار اول کارگردان نباید دائما درگیر مشاجرههای شما با تصویربردار، نورپرداز و سایر عوامل باشد؛ شاید باید در مورد میکروفن یقهای با طراح لباس همفکری داشته باشد تا بهترین مکان برای میکروفنگذاری و بهترین لباس انتخاب شود و یا با صحبت با نورپرداز در مورد استفاده از نوع نور و نویز ژنراتور نورها و موارد مشابه به بهترین نتیجه دست یابد.
1-2-4- انتقاد و راهنمایی
بخش عمدهای از اتفاقات خلاقانهی صدا در جریان تدوین اتفاق میافتد؛ صداگذار، هنرمندان فولی و آهنگساز بعد از فیلمبرداری تلاش میکنند تا فیلم را به بهترین نسخهی صدای ممکن، نزدیک کنند ولی هیچکدام از این اتفاقات در صورتی که صدایی خوب و شفاف به مرحلهی تدوین تحویل داده نشود، ممکن نیست؛ بنابراین صدابردار باید بیشتر روی کیفیت صدای شفاف و خوب تمرکز داشته باشد تا این که بخواهد از ابزارهایی مثل کمپرسور و امثالهم استفادهی خلاقانه داشته باشد. در این موارد هم استثنا وجود دارد ولی باید ابتدا قوانین را یاد گرفت و در مرحلهی بعد آگاهانه آنها را نادیده گرفت؛ برای مثال وس اندرسون[2] در Fantastic Mr. Fox برای ضبط صدای واقعیتر، تصمیم گرفت تا ضبط را در طبیعت انجام دهد.
صدابردار لازم است تا رابطهی نزدیکی با کارگردان داشته باشد، این ارتباط دوطرفه نه تنها باعث میشود صدابردار بداند که دیدگاه کارگردان چگونه است بلکه کمک میکند تا کارگردان هم در جریان نیازها و محدودیتهای صدابردار باشد. شاید کارگردان شیفتهی آن باشد تا به صحنهی اکشن بعدی برود ولی اگر لوکیشن مورد نظر مشکل صدا دارد (نویز کانالهای مخابراتی و …) وظیفهی صدابردار است که به کارگردان اطلاع دهد. پیشنهاد میشود که در مرحله پیشتولید، لوکیشنهای فیلمبرداری با صدابردار هم چک شود.
1-2-5- تهیه تجهیزات
مثل گریمور و نورپرداز که انتظار میرود تا ابزارها و تجهیزات مورد استفادهی خود را داشته باشند، صدابردار هم در نهایت باید تجهیزات کاری خود را تهیه کند.
چند نمونه از تجهیزات مورد نیاز در زیر آورده شده است و در مقالات قبل با موضوع صدا برای ویدئو به بررسی آنها پرداخته شده است:
- ریکوردر صدا
- میکسر صدا
- میکروفن شاتگان
- دستهی بوم
- میکروفنهای یقهای بیسیم
- لرزشگیر میکروفن شاتگان
- بادگیر[3]
- هدفون
- …
بعضی از صدابرداران تا زمان تهیهی تجهیزات، آنها را کرایه میکنند ولی با تهیه هر یک از تجهیزات هزینهی کرایهی آنها به دستمزد، اضافه میشود و با حجم کاری مناسب، تهیهی تجهیزات مورد نیاز، معقول و منطقی خواهد بود.
[1] Foley
[2] Wes Anderson
[3] Windscreens
